Onthaal

Bedrijfsmarkt

9u30

Thema 1: Achter de schermen van een schoolatlas.

Als coördinator en auteur van een atlas die gebruikt in het Vlaams secundair onderwijs en in het Franstalig landsgedeelte, gaat de spreker in op de kaartselecties die de auteurs dienen te maken om aan de behoeften in de klas te voldoen. Maar tevens ook hoe de juiste informatie te vinden, een verantwoorde voorstelling te kiezen en de kaart van de nodige correcte teksten te voorzien en dit binnen een bepaald kader/budget.

Philippe De Maeyer is emeritus gewoon hoogleraar cartografie en GIS aan de Universiteit Gent (UGent). Naast verschillende cursussen cartografie, doceerde hij ook geodesie en geografische informatiesystemen. Thans is hij nog actief als lesgever in de historische cartografie en in cartography and geodesy en Lectures on Earth Observation. 

Philippe De Maeyer geeft ook les aan de University of the Chinese Academy of Sciences (Beijing) en is professor aan de Zhejiang University of Technology (Hangzhou).

Hij is coauteur van meer dan 630 wetenschappelijke papers en van boeken in de historische cartografie (o.m. De Geschiedenis van België in 100 oude kaarten) en de hoofdauteur van schoolatlassen. 

10u20

Thema 2: Bevrijd de kaart. Van Atlas naar Hermes, naar een nieuwe cartografie van grenzen en migratie.

Een kaart is meer dan alleen een visuele weergave van de wereld; het is ook een verhaal dat een wereldbeeld uitdrukt en vormgeeft. Dan zou je verwachten dat er vele cartografische verhalen over de wereld worden verteld. Echter, een standaard wereldkaart in een Atlas vertelt voornamelijk één verhaal—het verhaal en de schaal van de natiestaat—een script dat zijn oorsprong vindt in de koloniale 16e eeuw. 

Sindsdien toont een wereldkaart een wereld waarin mensen worden ingedeeld in vermeend homogene groepen, weergegeven met gekleurde vakjes die omringd zijn door ononderbroken grenslijnen. Het is het beeld van ‘wij hier, zij daar’. Ook veelzeggend: migratie wordt op een standaardkaart doorgaans geïllustreerd met grote pijlen die dreigend afstormen op die staatshokjes, alsof het om een vijandige invasie gaat. De verschillen in grensbeleid, internationale relaties, historische afhankelijkheden, persoonlijke reisverhalen en ervaringen blijven vaak buiten beeld. Deze visuele representatie van de wereld is al eeuwenlang dominant in politiek, onderwijs en media, en heeft daardoor een aanzienlijke invloed op het wereldbeeld en opvattingen over grenzen en migratie. Hoewel deze kaarten zich presenteren als objectief en neutraal, is de onderliggende kaartlogica dus vooral staatscentrisch en daardoor eenzijdig: Ceci n’est pas le monde – this is not the world.

 In zijn lezing, gebaseerd op zijn recente boek, Free the Map,[1]pleit de spreker voor een nieuw cartografisch verhaal dat deze staatscentrische visie in cartografie overstijgt. Met een knipoog naar Gerardus Mercator, die in de koloniale tijd Atlas introduceerde als symbool voor kaartcollecties, stel ik de figuur van Hermes voor, de kleinzoon van Atlas en god van mobiliteit en menselijke verbindingen, als alternatief voor de traditionele cartografische benadering. In de lezing komen verschillende visueel aantrekkelijke, alternatieve kaarten van grenzen en migratie aan bod. Ze bieden een inclusievere, menselijke en meer dynamische kijk op de wereld, gecategoriseerd als counter-mapping, experience-mapping en connectivity-mapping. Elke dimensie en schaal heeft daarbij een eigen verhaal. Tenslotte brengt de spreker voorbeelden aan van innovatieve kaartopdrachten, geschikt voor educatieve doeleinden en openbare Maplabs, die de kaart kunnen helpen bevrijden uit zijn territoriale fuik. 

Henk van Houtum is hoogleraar Politieke Geografie en Geopolitiek aan de Radboud Universiteit Nijmegen en hoofd van het Nijmegen Centre for Border Research. Hij schrijft en doceert over de geografie en cartografie van grenzen, grensbeleid en migratie.  

Koffiepauze

Bedrijfsmarkt

11u50

Thema  3: De toekomst in kaart brengen: de maatschappelijke en economische impact van digitale kaarten en ruimtelijk denken.

Digitale kaarten en ruimtelijk denken hebben de manier waarop samenlevingen functioneren en economieën groeien ingrijpend veranderd. Deze presentatie onderzoekt de diepgaande maatschappelijke en economische impact van digitale kaarttechnologieën, met de nadruk op hun rol bij het verbeteren van besluitvorming, het bevorderen van sociale gelijkheid en het stimuleren van innovatie in verschillende sectoren. Van stedelijke planning tot rampenbestrijding, digitale kaarten zijn onmisbare hulpmiddelen geworden voor het aanpakken van wereldwijde uitdagingen. Daarnaast bevordert ruimtelijk denken kritisch redeneren en probleemoplossend vermogen, waardoor individuen en gemeenschappen beter in staat zijn om de complexiteit van onze onderling verbonden wereld te begrijpen en te navigeren. Deze presentatie belicht belangrijke voorbeelden van toepassingen van digitale kaarten, bespreekt uitdagingen zoals de digitale kloof en stelt strategieën voor om de voordelen te maximaliseren en tegelijkertijd risico’s te beperken.

 Leen Balcaen leidt sinds september 2024 de Maps en Services Business Unit en is verantwoordelijk voor HERE's portfolio van kaarten, geolocatiediensten, positionering en SDK's. Deze rijke portfolio van producten brengt haar van eenvoudige use-cases, zoals geocodering, naar de meest complexe use-cases van AI en autonoom rijden. Ze heeft meer dan 20 jaar ervaring in digitale kaarten, locatiegebaseerde diensten, points of interest, probes en search. 

Afronden van het voormiddaggedeelte

Didactische leerlijn kaartgebruik-kaartvaardigheid 

W

Deze doelgerichte leerlijn werd door een vakgroep aardrijkskunde uitgewerkt en is de basis voor discussie vanuit verschillende vragen.   Deze leerlijn wordt door de spreker gekoppeld aan de leerlijn kaartgebruik en kaartvaardigheid die doorheen het leerplichtonderwijs evolueert en opgenomen is in de minimumdoelen basisonderwijs en secundair onderwijs. 

De leerlijn wordt ondersteund door uitgetekende vaardigheidsfiches en doelgerichte evaluatievoorbeelden worden aan deze leerlijn gekoppeld.

Rita Heyrman, ex-lerarenopleider, AP-Hogeschool

Leerkrachten betrokken bij deze didactische oefening.

Sessie 2

Mercators aardglobe (1541) als cartografisch hoogtepunt en Vlaams Topstuk :  geschiedenis en aardrijkskunde hand in hand”

De (gezonde) obsessie met de persoon van Gerard Mercator en zijn cartografische en andere wetenschappelijke realisaties brachten Yves Verspreet bij de vertaling en interpretatie van een recent in Spanje ontdekt astronomisch manuscript uit 1550, van de hand van Mercator. 

In de microlezing toont de auteur aan dat de vorming van ons wereldbeeld doorheen de geschiedenis niet altijd rechtlijnig is verlopen.  Immers, sommige wereldgebeurtenissen zorgden voor een enorme terugval in kennis en eeuwenlange stilstand maar de  nieuwsgierigheid van de mens haalt er ons steeds weer bovenop. 

Vervolgens toont de spreker aan dat door zeer kritisch en vergelijkend te werk te gaan (o zo belangrijk in een wereld waar het steeds moeilijker wordt om fake-news van realiteit te onderscheiden) in de 16^e eeuw stukje bij beetje zich een correcter beeld van de wereld kon gaan vormen. 

Tenslotte laat hij zien hoe politiek en het grote geld zich steeds ophielden in de onmiddellijke nabijheid van deze wetenschappers, want kennis is macht.

Yves Verspreet, Master in de Nautische Wetenschappen, Kapitein ter lange omvaart en loods in dienst van het Vlaamse Loodswezen.

Sessie 3 

Practische cases met ArcGIS illusteren de didactische leerlijn GIS.

W

In het leerplichtonderwijs wordt momenteel een heuse leerlijn rond GIS uitgerold. De tools en de inhouden zijn bekend, maar veelal is er een tekort aan hoe dit in de lesinhouden te integreren.

Maar wat is juist GIS? Wat is de meerwaarde in het aardrijkskunde-onderwijs om ermee aan de slag te gaan? En hoe ga je er mee aan de slag? Hoe bouw je een leerlijn concreet uit binnen de thema’s/onderwerpen over de 6 jaar?

Deze en nog andere vragen worden beantwoord in deze workshop. Concrete cases en lesmateriaal zorgen dat je na deze sessie gewapend bent voor de klaspraktijk.

Luc Zwartjes, pedagogisch begeleider KathOndVla

ESRI Belux

Terrascope: de dynamische aarde in beeld

De Europese Copernicus Sentinelsatellieten verzamelen continu gegevens over onze aarde. Met Terrascope zijn ze voor de Belgische gebruikers gemakkelijk en zeer snel na de opname te raadplegen. In deze workshop nemen we je mee door de Terrascope viewer, en tonen we je dat je de dynamiek van de aarde kan aanschouwelijk maken: hoe vegetatie groeit, hoe onze luchtkwaliteit wordt beïnvloed door industrie, verkeer en natuurlijke oorzaken, hoe we stromingen op zee kunnen zien, en nog veel meer. Na de workshop kan je zelf snel inspelen op actuele gebeurtenissen (denk maar aan bosbranden, droogte, overstromingen en zelfs vulkaanuitbarstingen).

Jurgen Everaerts behaalde een master in de fysica aan de KU Leuven in 1988. Hij is sinds 1990 bijna doorlopend actief geweest in de aardobservatie. Sinds 2003 werkt hij voor de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO), waar hij nu projectmanager is van het Terrascopeplatform.

Sessie 5

De digitale atlas van België, een GIS-tool 

De digitale atlas van België biedt een schat van data op het vlak van bevolking, wonen, economische activiteiten, politieke activiteiten en landschap. Die data kunnen in kaart of in een tabel opgeroepen worden. Kaarten kunnen vergeleken worden, de klasgrenzen aangepast; je kunt zelfs externe data invoeren en ruimtelijk weergeven. 

De basiskaart is steeds België maar je kunt inzoomen tot op het niveau van statistische sector. Dit maakt de digitale atlas een GIS-tool voor alle leerjaren van het secundair onderwijs.   De workshop is een kennismaking met de mogelijkheden van de digitale atlas. 

Lieve Slegers, ex-lerarenopleider, KdG-Hogeschool

Sessie 6

Argumenteren is een essentiële vaardigheid die leerlingen tijdens hun schoolcarrière moeten ontwikkelen. Het omvat niet alleen het begrijpen van mondelinge en schriftelijke argumenten, maar ook het vermogen om een solide eigen argumentatie op te bouwen en adequaat te reageren op de argumenten van anderen (Budke, 2015). Het model van Toulmin (1996) wordt vaak gebruikt als basis voor het structureren van argumentaties. In deze context kunnen kaarten een waardevolle ondersteuning bieden. Het is echter van cruciaal belang dat leerlingen beschikken over de nodige kaartvaardigheden (Van der Schee, 2009). Onderzoek toont aan dat veel leerlingen moeite hebben met het opbouwen van een sterke argumentatie waarbij kaarten effectief worden ingezet (Engelen & Budke, 2021).

In het Erasmus+-project Teaching Controversial Issues (TCI) spelen kaarten een sleutelrol in het verduidelijken van waarden bij controversiële onderwerpen. Tijdens deze workshop zullen Thibo Joris en Uwe Krause verschillende werkvormen demonstreren en laten zien hoe de kaarten op www.atlasofeuropeanvalues.eu kunnen worden gebruikt om te argumenteren met kaarten, wat zal bijdragen aan een duidelijke waardenverheldering.

Referenties:

• Budke, A., Kuckuk, M., Meyer, M., Schäbitz, F., Schlüter, K., & Weiss, G. (Eds.) (2015). Fachlich argumentieren lernen. Didaktische Forschungen zur Argumentation in den Unterrichtsfächern. Münster, New York: Waxmann.

• Engelen, E., & Budke, A. (2021). Secondary school students’ development   of arguments for complex geographical conflictsusing the internet. Education Inquiry, 14(1), 85–104. https://doi.org/10.1080/20004508.2021.1966887, 

• Toulmin, S. (1996). Der Gebrauch von Argumenten. Weinheim: Beltz.

• Van der Schee, J. (2009). Kaarten geven te denken. In: Van den Berg et al. (Eds).

  Handboek vakdidactiek aardrijkskunde. Amsterdam: Landelijk Expertisecentrum Mens- en Maatschappijvakken. pp. 197-232.

Thibo Joris, Atlas College Genk

Uwe Krause, Fontys Lerarenopleiding Tilburg

Sessie 7

Geopunt, een schat aan informatie 

W

Heb je je ooit afgevraagd hoe je jouw lessen aardrijkskunde nog boeiender kan maken voor je leerlingen? Zoek dan niet verder dan Geopunt! 

Geopunt is een portaal dat je toegang geeft tot de Geopunt-Kaart met meer dan 750 goed  gevisualiseerde informatielagen. Aan de hand van diverse functionaliteiten kan je verschillende bronnen met elkaar combineren en krijg je inzicht in de waarde, de eigenschappen en de bruikbaarheid van de door jou gekozen locatie. 

De locatiegebonden informatie die je via Geopunt vindt, is afkomstig uit honderden beschikbare bronnen van de Vlaamse overheid en wordt door Geopunt aangeboden in één centraal en laagdrempelig portaal. Mede dankzij de herkomst van die bronnen, biedt Geopunt je de hoogste kwaliteitsgaranties, zodat je met vertrouwen de aangeboden data kan hergebruiken.

Geopunt biedt niet alleen een schat aan informatie, het is ook gemakkelijk te gebruiken en aan te passen aan de specifieke behoeften van elke klas.

Tijdens deze workshop krijg je een overzicht van de mogelijkheden van Geopunt en ga je zelf aan de slag aan de hand van oefeningen.

Experten van Geopunt begeleiden de workshop.

Sessie 8

W

Duurt 120’

Op zoek naar manieren om jouw leerlingen inzicht te geven in het complexe conflict in Israël en de Palestijnse gebieden? Om hen te laten ervaren hoe het is om als jongere op te groeien in een bezet gebied? Om samen te onderzoeken of duurzame vrede mogelijk is in deze regio?  

Dan is 'Van de kaart’ een ideaal inleefspel voor leerlingen. Het spel laat spelers ervaren hoe de situatie in Israël en Palestina evolueerde sinds de Nakba en de oprichting van de staat Israël in 1948. 

De spelbegeleiders duiden aan de hand van historische gebeurtenissen, kaarten en objectieve feiten hoe het conflict is ontstaan en de afgelopen 70 jaar evolueerde. 

Het spel is geschikt voor de 3de graad secundair onderwijs en duurt 100 minuten.

Frank Lavens, begeleider Broederlijk Delen – Oost-Vlaanderen

Sessie 9

(GIStorical Antwerp: ruimtelijke analyse van landschap en bewoning doorheen de eeuwen.

GIStorical Antwerp ontstond in 2011 als een historisch GIS dat tot doel had vijf eeuwen historische data over Antwerpse huizen en huishoudens toegankelijk te maken voor ruimtelijke analyse. Waar woonden arm en rijk? Hoe waren de verschillende beroepsgroepen gespreid over de stad? Hoe zat het met de toegang tot water? Of de blootstelling aan vervuiling? Te beginnen in 1584 reconstrueerden we voor een aantal peiljaren het sociale landschap van de stad. Het oudste (‘primitieve’) kadaster (1835) diende als vertrekpunt voor de ruimtelijke reconstructie. Oudere en recentere historische kaarten lieten toe de ruimtelijke veranderingen in beeld te brengen. Later verschoof de aandacht naar het platteland rond Antwerpen, waarbij met name de ruimte rond de rivieren – Schelde, Nete, Durme … - in beeld werd gebracht, en het rijke historische kaartmateriaal meer nadrukkelijk zelf een voorwerp van analyse werd. Het GIStorical team legde zich meer en meer toe op de digitale extractie van tekst en vorm uit lokale, handgeschreven, historische kaarten. De Lage Landen kennen een ongelofelijke rijkdom aan vroege ‘landmeterskaarten’ , en dit al vanaf de 16^e eeuw. Deze kaarten leveren een schat aan informatie over landschap en bewoning op, maar ze zijn ook weinig uniform waardoor de digitale extractie - manueel, automatisch of via ‘crowd-sourcing’ – nog in de kinderschoenen staat. In deze presentatie geven we graag een inkijk achter de schermen van GIStorical Antwerp. 

Meer info en webviewer: https://www.uantwerpen.be/en/projects/gistorical-antwerp/

Tim Soens, Iason Jongepier en Rogier Van Kooten, departement geschiedenis UAntwerpen

Sessie 10

Rondleiding

Onder leiding van de museumconservator breng je een bezoek aan het museum in opbouw.  Je maakt kennis met de verschillende thematische ruimten in het museum en het inhoudelijke verhaal dat de basis voor de museumbeleving zal leveren

Ward Bohé, conservator Mercatormuseum

Goeleke De Wit, deskundige publiekswerking Mercatormuseum